Eyewitness Berthe Spoelstra, about PopUpKerk

Berthe Spoelstra is dramaturge bij Frascati in Amsterdam. Ze zag ‘Lecture For Every One’ in de PopUpKerk in Amsterdam-West, op 2 november 2014.

2112014_PopUpKerk

‘Eten, Lezen, Leven, in het niemandsland tussen kunst en kerk, elke zondag vanaf half 11’, staat op de website van de PopUpKerk in Amsterdam-West. Vandaag popt de kerk op in een café. ‘Eten delen, oud als de wereld en überhip. Bak je broodje of mix een sap en share. We keren de oude teksten van de kerk binnenstebuiten op zoek naar nieuw licht. Als het niet over ons leven gaat, gaat het nergens over – over ons succes en falen.’ R. – hij noemt zichzelf projectleider – heet mij van harte welkom. Ik mag vandaag als gast deelnemen aan de bijeenkomst.

Het nieuwe sharen neemt hier verschillende vormen aan. Alle leden hebben iets te eten of te drinken meegebracht en zetten dat op een tafeltje achterin het café; straks gaan we samen lunchen. De eigenaar van het café rekent voor ons halve prijs voor elke consumptie. Ik ben, samen met twee anderen, nieuw hier en schud alle handen. De kennismaking is wat onwennig, maar open en vriendelijk. Ik slurp van mijn enorme, honderd procent biologische, fairtrade koffie-verkeerd op een oude leunstoel waar een briefje aan zit geplakt: ‘niet verschuiven: dient als steun voor de boekenkast’. Ook dat is sharen. 24 dertigers nestelen zich op de banken en de Perzische tapijten. De oppas neemt de kinderen mee naar buiten, de muziek in het café gaat uit: R. neemt schrijlings plaats op een keukentrapje. Het begint.

Een van de leden leest een prachtig gedicht van Szymborska voor en haalt uit een geruite theedoek een mooi, rond broodje tevoorschijn. Het brood wordt gebroken en gedeeld; het is nog warm. R. vertelt dat het in Jezus’ tijd een kwestie van letterlijk overleven was om eten te delen. Nu gaat het erom opnieuw te onderzoeken wat wij met elkaar willen en kunnen delen. Op deze zondagochtend zullen we stilstaan bij onszelf, de ander en ‘de grote vragen des levens’. Iemand uit het café wurmt zich met een ongemakkelijke glimlach langs onze lichamen, de planten en R.’s woorden naar de wc. Hij gaat echter onverstoorbaar verder vanaf zijn keukentrapje. Vandaag staat het Bijbelverhaal van de vijf wijze en de vijf dwaze meisjes centraal en R. vat het ultrakort samen in zijn eigen woorden: het gaat hem niet om een klassieke Bijbelstudie, maar over vraagstukken waar wij nu in ons eigen leven iets mee kunnen. Welke dwaasheden begaan wij vandaag de dag en welke wijsheden willen we nastreven?

Dan staat Sarah Vanhee in ons midden. R. stelt haar voor en vertelt dat de Vlaamse kunstenares op allerlei plekken onverwacht binnenkomt bij wijze van verrassing. Vandaag is ze hier. Wij verroeren geen vin en luisteren. Sarah is vriendelijk, knikt ons bemoedigend toe. Iemand vraagt of hij op haar vragen moet antwoorden, zij antwoordt dat het mag, maar niet moet. We houden het bij knikken of hummen en als Sarah ‘geen bullshit’ zegt, ontsnapt aan sommigen van ons instemmend gegrinnik. De woorden van Sarah zijn hier welkom.

Als de woorden op zijn, trekt Sarah haar jas aan, groet en vertrekt. Er valt een stilte. ‘En weg is ze…’, mompelt iemand. R. neemt zijn plaats op het keukentrapje weer in. Hij vraagt of er reacties zijn, maar iedereen zwijgt, lijkt naar binnen te kijken, waar we een kwartier geleden elkaar juist zo open tegemoet traden. Wat is er gebeurd? Ook R. voelt het wankele evenwicht en stelt voor om even gewoon stil te zijn.

Daarna gaat het aarzelend over hoe toevallig het is dat we vlak voor Sarahs komst spraken over de moeite die het ons soms kost om anderen te vertrouwen. Maar dat we toch ons best willen blijven doen de ander onbevangen tegemoet te treden. Het gaat over verantwoordelijkheid, ook al heb ik dat woord in de lezing eigenlijk niet gehoord. We noemen op wat we herkennen in Sarahs woorden en dat is veel. Iemand leest een citaat voor van een Franse filosoof vanaf zijn iPhone. Het gaat erover dat we niet op aarde zijn om bij te dragen aan het Bruto Nationaal Product, maar om te leven. Weer valt er een stilte. Iemand anders vertelt dat ze in Bhutan een Ministerie van Nationaal Geluk hebben. Min of meer losse en persoonlijke associaties rijgen zich rustig aaneen in de stilte. R. vraagt zich hardop af of wij, zoals we hier samen in het café zitten, ‘de weg van de natuur’ volgen, zoals de taxichauffeur uit Sarahs verhaal, en ons in een onoverzichtelijke jungle bevinden, of dat wij de keuze hebben om ‘wijs’ te worden, zoals de vijf meisjes in het Bijbelverhaal, die zich goed voorbereid aan de hun opgelegde taak hebben gezet? En zachtjes vallen de woorden van Sarah terug in de schoot van de Bijbel.

Terwijl de boekenkast achter mij gevaarlijk kraakt, vraag ik me af of de bodem waarin Lecture For Every One valt, ook té vruchtbaar kan zijn. Zoals we hier zitten, willen we graag nadenken over de materie die Sarah ons aanbiedt. Maar gaat het niet te gemakkelijk? Gedijen Sarahs woorden niet beter bij meer weerstand, meer onbegrip? Misschien openen zich juist middels verwarring paden die anders achter gesloten deuren zouden zijn gebleven? In elk geval is het deze ochtend alsof ik ergens zacht een deur hoor dichtgaan, of we geluidloos een wissel overgaan, hier in deze open, warme sfeer waarin iedereen zo oprecht zijn best doet een goed mens te zijn.

We buigen ons over de zeven dwaasheden en wijsheden die R. met een stift op een stuk behang heeft geschreven. We kruisen allemaal de dwaasheden aan die we (helaas) wel eens begaan en een paar wijsheden waar we trots op zijn. ‘Gelukkig,’ zegt R., ‘is er altijd Iemand voor wie je je niet anders hoeft voor te doen dan je bent. Die al lang weet dat je een nog grotere asshole bent dat je ook maar aan jezelf durft toe te geven.’

Dan is er de lunch. En de wijn: ook die delen we. We proosten op het samen zijn. Ineens voel ik heel helder al die plekken waar mensen samen komen om samen iets te doen: vergaderen, zwemmen, geloven of nog weer iets heel anders. Al die plekken waar Sarah exact dezelfde woorden heeft neergelegd als hier in de pop-up-geloofsgemeenschap, waar ik als ongelovige tijdelijk werd opgenomen. Als ik terug naar huis fiets, voel ik me zwaar en licht tegelijk: is Lecture For Every One op deze shared zondagochtend een moderne aflaat of kunnen de woorden ook hun enigszins ontwrichtende werk doen? En welk van de twee mogelijkheden valt me dan lichter dan de andere? In elk geval voel ik mijzelf, vermoedelijk net als ieder-een, tegelijkertijd everyone en every one.